Tarım ve sera sektörü, dünya nüfusunun gıda ihtiyacını karşılamada hayati bir görev üstlenmektedir. Ancak modern tarım uygulamaları, yoğun enerji kullanımı ve buna bağlı sera gazı emisyonlarıyla önemli bir çevresel baskı oluşturmaktadır. Küresel iklim değişikliğiyle mücadele hedefleri doğrultusunda, bu sektörlerde sürdürülebilir enerji çözümlerine geçiş zorunlu hale gelmiştir. Güneş Enerjisi Santralleri (GES), bu dönüşümde merkezi bir rol oynamaktadır. GES, sadece çevresel sürdürülebilirliği desteklemekle kalmayıp, aynı zamanda önemli ekonomik avantajlar da sunarak sektörün enerji dönüşümüne öncülük etmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.

Artan dünya nüfusuyla birlikte gıda üretimi de hızla artmakta, bu durum tarımsal faaliyetlerin yoğunlaşmasına yol açmaktadır. Yoğun tarım ve sera faaliyetleri; sulama, ısıtma, aydınlatma ve tarım makinelerinin kullanımı gibi süreçlerde yüksek enerji tüketimi gerektirmektedir. Geleneksel olarak fosil yakıtlara dayalı olan bu enerji tüketimi, doğrudan ve dolaylı olarak sera gazı emisyonlarını artırmaktadır. Bu durum, sektörün sadece üretim hedeflerine odaklanmak yerine, çevresel sorumluluklarını da yerine getirmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

GES gibi yenilenebilir enerji çözümleri, başlangıç maliyetine rağmen uzun vadede enerji giderlerini önemli ölçüde düşürmekte, hatta fazla enerjinin şebekeye satılmasıyla ek gelir imkanı sunmaktadır.¹ Bu finansal getiri, çevresel faydalarla birleştiğinde, sektördeki değişimi hızlandıran güçlü bir motivasyon kaynağı oluşturmaktadır. Bu yaklaşım, yalnızca çevresel bilinci artırmakla kalmamakta, aynı zamanda somut finansal faydalar sunarak yatırımcıların ve çiftçilerin karar alma süreçlerini olumlu yönde etkilemektedir.

GES Nedir ve Tarım/Sera Sektöründe Kullanımı

Güneş Enerjisi Santrali (GES), güneş ışınlarını doğrudan elektrik enerjisine dönüştüren sistemlerin genel adıdır. Bu sistemler, fotovoltaik (PV) paneller aracılığıyla güneşten gelen fotonları toplayarak doğru akım (DC) elektrik üretir. Üretilen bu DC elektrik, bir invertör (evirici) vasıtasıyla evlerde ve şebekede kullanılan alternatif akıma (AC) dönüştürülür. Elde edilen elektrik enerjisi, ihtiyaçlar doğrultusunda doğrudan kullanılabilir, bataryalarda depolanabilir ya da fazla üretim durumunda şebekeye satılabilir (net ölçümleme sistemi sayesinde).¹

GES projeleri, modüler yapıları sayesinde ihtiyaca ve taleplere göre genişletilebilir veya yeniden tasarlanabilir.¹ Yatırım maliyetleri zamanla kendini amorti eder; genellikle 5 ila 7 yıl içinde geri dönüş sağlarken, sistemlerin kullanım ömrü 25 yıla kadar çıkabilmekte, hatta bazı kaynaklara göre 40 yıla kadar dayanabilmektedir.¹ Bu durum, GES’i uzun vadeli ve geri dönüşümü olan bir yatırım haline getirmektedir. Bir GES sistemi, güneş panelleri, invertörler, şarj veya akım kontrol cihazları, sayaçlar, izleme cihazları, solar kablolar ve konstrüksiyon malzemeleri gibi birçok bileşenden oluşur.¹

GES Türleri ve Tarım Sektöründeki Uygulanabilirliği:

GES’in sadece elektrik üretmekle kalmayıp, arazi, çatı, hibrit ve hatta yüzer sistemler gibi farklı türlerde kurulabilmesi, tarım ve sera sektörünün çeşitli ihtiyaçlarına ve coğrafi koşullarına uyum sağlayabileceği anlamına gelir. Bu esneklik, her ölçekten çiftçi ve yatırımcı için erişilebilir çözümler sunmaktadır.

• Arazi Tipi GES: Geniş alanlarda, yüksek üretim kapasitesi hedeflenen projeler için idealdir. Güneş ışığından maksimum verim almak için takip mekanizmaları kullanılabilir. Agrofotovoltaik sistemler olarak da adlandırılan bu türler, tarımsal faaliyetlerle enerji üretimini aynı arazi üzerinde birleştirerek toprağın yapısını bozmadan enerji maliyetlerinde tasarruf sağlar.¹ Tarım arazileri ve sera yapıları farklı büyüklükte ve konumda olabilir. Arazi tipi GES’in geniş alanlar ve agrofotovoltaik uygulamalar için ideal olması, sektördeki çeşitliliğe yanıt vermektedir.¹
• Çatı Tipi GES: Yapıların çatılarına kurulduğu için arazi işgalini ortadan kaldırır. Kurulum süreçleri arazi GES projelerine göre daha kolay ve az maliyetlidir. Şebekeye bağlı tasarımlar sayesinde fazla üretilen enerjinin satılması fırsatı sunar ve yerel üretim-tüketimi teşvik ederek dağıtım kayıplarını azaltır.¹
• Hibrit GES: Enerji ihtiyacına göre optimizasyon sağlayan, batarya depolama imkanı sunan sistemlerdir. Kesintisiz enerji sağlarken şebekeye bağımlılığı önemli ölçüde azaltır.¹ Hibrit sistemlerin kesintisiz enerji sunması, kritik tarımsal süreçler için güvenilirlik sağlamaktadır.¹
• Yüzer GES: Panellerin aşırı ısınma nedeniyle verim kaybı yaşamasını minimize etmek için su yüzeyine kurulabilir.¹

Tarım ve Sera Sektöründe GES Kullanım Alanları:

Güneş enerjisi, tarım ve sera sektörlerinde geniş bir kullanım yelpazesi sunar. Özellikle kırsal ve şebekeden uzak bölgelerde enerjiye erişim sorununu ortadan kaldırması ve elektrik kesintisi gibi sorunlara çözüm sunması, tarımsal üretimin kesintisiz devamlılığı için hayati bir avantajdır. Bu durum, sadece maliyet tasarrufu değil, aynı zamanda operasyonel risk yönetimi anlamına gelmektedir.

• Sulama Sistemleri: Tarımın en önemli unsurlarından biri olan sulama, geleneksel yöntemlerle yüksek enerji maliyetleri ve su israfına neden olabilir. Güneş enerjili PV pompalar ve damla sulama sistemleri, elektrik şebekesine uzak bölgelerde bile enerji ve su tasarrufu sağlayarak verimliliği artırır.³ Kırsal bölgelerde elektrik şebekesi altyapısı zayıf olabilir veya kesintiler sık yaşanabilir. Tarımsal sulama gibi enerji yoğun işlemlerin kesintiye uğraması, ürün verimini ve kalitesini doğrudan etkileyebilir. GES’in enerji bağımsızlığı sağlaması ⁴ ve batarya depolama ile hibrit sistemlerin kesintisiz enerji sunması ¹, çiftçilerin üretim takvimlerini daha güvenle planlamalarına olanak tanır.
• Sera Isıtma, Soğutma ve Aydınlatma: Seralar, yıl boyunca üretim için yoğun ısıtma, soğutma ve aydınlatma ihtiyacı duyar. Güneş enerjisiyle çalışan ısı pompaları, güneş kolektörleri, sıcak hava üfleme ve sıcak su dolaşım sistemleri seraların ideal sıcaklıkta kalmasını sağlar. Güneş panelleri tarafından üretilen elektrik, LED aydınlatma sistemleri için kullanılabilir. Pasif sistemler (güneş ışığının doğrudan girmesine izin veren sera tasarımı, ısı depolama malzemeleri) de enerji verimliliğini artırır.³
• Tarım Makineleri ve Ekipmanları: Yem karıştırma makineleri gibi tarım makineleri güneş enerjisiyle çalıştırılabilir.⁷
• Ambalaj ve Paketleme Tesisleri: Özellikle güneş potansiyeli yüksek bölgelerde, ambalaj ve paketleme tesislerinin yüksek enerji giderleri güneş enerjisiyle büyük oranda karşılanabilir.⁷
• Soğuk Hava Depoları: Ürünlerin saklanmasında kritik olan soğuk hava depoları, güneş elektriği kullanılarak enerji avantajı elde edebilir.⁷
• Hayvancılık: Arı kovanı ısıtma ve soğutma sistemleri gibi uygulamalarla hayvancılıkta da kullanılabilir.⁸

Güneş enerjisi sistemleri, şebeke elektriği olmayan yerlerde bile rahatlıkla kullanılabilmekte, elektrik kesintisi ve voltaj regülasyonu gibi sorunları ortadan kaldırmaktadır.⁷ Uzun ömürleri ve düşük bakım maliyetleri sayesinde, tarım işletmeleri için geleceğin vazgeçilmez enerji çözümü olma potansiyeli taşımaktadır.⁵

Karbon Ayak İzi Nedir ve Tarımda Nasıl Oluşur?

Karbon ayak izi, bireylerin, kurumların veya faaliyetlerin atmosferde neden olduğu karbondioksit (CO2) ve diğer sera gazlarının (metan, azot oksit vb.) toplam miktarını ton eşdeğeri cinsinden ifade eder.⁹ Basitçe, doğaya verdiğimiz tahribatın sayısal karşılığı olarak tanımlanabilir. Küresel ısınma ve iklim değişikliğinin temel nedenlerinden biri olan sera gazı emisyonları, başta fosil yakıtların yakılması olmak üzere çeşitli insan faaliyetlerinden kaynaklanır.¹⁰

Tarım ve Sera Sektöründe Karbon Ayak İzi Kaynakları:

Tarım sektörü, dünya genelinde sera gazı emisyonlarına önemli katkıda bulunan bir alandır. Türkiye’de de durum benzerdir. Tarım sektörü, sadece enerji tüketimiyle değil, aynı zamanda biyolojik süreçlerden (hayvancılıkta metan, topraktan azot oksit) kaynaklanan güçlü sera gazlarıyla da karbon ayak izine önemli katkı sağlamaktadır. Bu durum, sektördeki karbon azaltım stratejilerinin sadece enerji verimliliğini değil, aynı zamanda tarımsal uygulamaların (gübreleme, hayvancılık yönetimi) iyileştirilmesini de içermesi gerektiğini göstermektedir.

Başlıca emisyon kaynakları şunlardır:

• Fosil Yakıt Tüketimi: Tarımsal makinelerin çalıştırılması, sulama pompaları, sera ısıtma sistemleri ve taşıma gibi faaliyetlerde kullanılan dizel, kömür, doğalgaz gibi fosil yakıtlar, doğrudan CO2 emisyonlarına neden olur.³ Özellikle seraların ısıtılması için odun, kömür, gaz gibi yakıtlar yüksek giderlere ve dolayısıyla emisyonlara yol açar.⁷
• Hayvancılık: Büyükbaş hayvanların sindirim süreçlerinden kaynaklanan metan (CH4) emisyonları, tarım sektörünün en önemli sera gazı kaynaklarından biridir. Türkiye’de 2023 yılında toplam CH4 emisyonlarının %66,0’ı enterik fermentasyon kaynaklı olmak üzere tarım sektöründen kaynaklanmıştır.¹¹ 2022 yılında bu oran %60,5 idi.¹²
• Tarımsal Toprak Yönetimi: Azotlu gübrelerin kullanımı ve toprak işleme yöntemleri, azot oksit (N2O) emisyonlarına yol açar. N2O, CO2’den çok daha güçlü bir sera gazıdır. Türkiye’de 2023 yılında toplam N2O emisyonlarının %79,1’i tarım sektöründen, özellikle tarımsal topraklardan kaynaklanmıştır.¹¹ 2022 yılında bu oran %77,9 idi.¹²
• Gıda İsrafı ve Üretim Süreçleri: Gıda israfı, üretimi için harcanan kaynakların (enerji, su, toprak) boşa gitmesi anlamına gelir ve dolaylı olarak karbon ayak izini artırır.¹⁴ Et ve süt ürünleri, özellikle sığır eti ve peynir, üretim süreçlerinin yoğunluğu nedeniyle en yüksek karbon ayak izine sahip besinler arasındadır.¹⁴

Fosil yakıt kullanımı ¹⁰ gibi doğrudan CO2 kaynakları enerji sektöründe baskınken, tarım sektöründe metan (CH4) ve azot oksit (N2O) gibi daha güçlü sera gazlarının yüksek oranlarda salınımı ¹¹ dikkat çekicidir. Özellikle enterik fermentasyon ve tarımsal topraklardan kaynaklanan bu emisyonlar, GES gibi enerji çözümlerinin yanı sıra, organik tarım ¹⁴ ve onarıcı tarım ¹⁵ gibi uygulamaların da karbon ayak izini düşürmek için entegre edilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu durum, tarım sektörünün iklim değişikliğiyle mücadeledeki rolünün çok boyutlu olduğunu ve kapsamlı çözümler gerektirdiğini vurgulamaktadır.

Türkiye’nin Sera Gazı Emisyon İstatistikleri:

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 2023 yılı sera gazı emisyon verilerindeki farklılıklar, resmi ve güvenilir kaynakların önemini ve verilerin güncelliğini takip etmenin gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu durum, politika yapıcılar ve yatırımcılar için doğru bilgiye erişimin ne kadar kritik olduğunu göstermektedir. Resmi istatistik kurumları (TÜİK) tarafından yayınlanan «düzeltilmiş» verilerin ¹¹ esas alınması, raporun güvenilirliğini artırmaktadır.

• 2023 yılında Türkiye’nin toplam sera gazı emisyonu, bir önceki yıla göre %1,4 azalarak 552,2 milyon ton (Mt) CO2 eşdeğeri olarak hesaplanmıştır.¹¹ Kişi başı emisyon ise 6,5 ton CO2 eşdeğeri olmuştur.¹¹
• Sektörlere göre emisyon dağılımında, 2023 yılında en büyük payı %71,6 ile enerji kaynaklı emisyonlar alırken, bunu sırasıyla %13,0 ile tarım sektörü, %12,8 ile endüstriyel işlemler ve ürün kullanımı ve %2,5 ile atık sektörü takip etmiştir.¹¹
• Tarım sektörünün emisyonları, 2022 yılında 71,5 Mt CO2 eşdeğeri olarak hesaplanmış, bu miktar 1990 yılına göre %37,9 artış göstermiştir.¹² 2023 verileri ise tarım sektörünün toplam emisyonlardaki payının %13,0 olduğunu göstermektedir.¹¹
• Tarım ve hayvancılık sektörünün enerji tüketimi 2021 yılında 5.129 Bin TEP olarak kaydedilmiştir.¹⁶ Tarımsal faaliyetlerin toplam elektrik tüketimindeki payı ise 2023 yılında %5,3’e yükselmiştir.¹⁷

Tablo 1: Türkiye’de Sektörlere Göre Sera Gazı Emisyonları (2022-2023)

Kaynaklar: TÜİK Sera Gazı Emisyon İstatistikleri (2022, 2023) ¹¹

Bu tablo, Türkiye’nin genel emisyon profilini ve tarım sektörünün bu profil içindeki konumunu net bir şekilde ortaya koymaktadır. Özellikle tarım sektörünün enerji dışı emisyonlardaki (CH4, N2O) yüksek payını vurgulayarak, GES’in sadece enerji kaynaklı emisyonları değil, aynı zamanda dolaylı olarak sektörün genel karbon ayak izini nasıl etkileyebileceğini anlamaya yardımcı olmaktadır.

GES’in Karbon Ayak İzini Azaltmadaki Rolü

Güneş Enerjisi Santralleri (GES), tarım ve sera sektöründe karbon ayak izini azaltmada hem doğrudan hem de dolaylı yollarla kritik bir rol oynamaktadır. GES’in hem doğrudan enerji kaynaklı karbon emisyonlarını azaltması hem de su tasarrufu, toprak sağlığı ve kimyasal kullanımının azaltılması gibi dolaylı çevresel faydalar sağlaması, tarım sektörünün sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmasında bütüncül bir çözüm sunmaktadır. Bu durum, GES’in sadece bir enerji kaynağı olmanın ötesinde, entegre bir çevresel yönetim aracı olarak değerlendirilmesi gerektiğini göstermektedir.

Doğrudan Çevresel Faydalar:

• Sıfır Emisyonlu Enerji Üretimi: GES, işletme sırasında herhangi bir sera gazı emisyonu üretmez. Fosil yakıtların (kömür, doğalgaz, mazot) yerine güneş enerjisinin kullanılması, doğrudan CO2 salımını ortadan kaldırır. Bu, tarım ve sera faaliyetlerinin enerji ihtiyacını karşılarken çevresel etkiyi minimize etmenin en etkili yoludur.³ Örneğin, CW Enerji tarafından Varnet’in cam serasına kurulan 10 kW’lık GES projesi, yılda ortalama 11.63 ton CO2 emisyonunu azaltmıştır.¹⁹
• Fosil Yakıt Bağımlılığını Azaltma: GES yatırımları, çiftçilerin ve sera sahiplerinin geleneksel enerji kaynaklarına olan bağımlılığını önemli ölçüde azaltır. Bu durum, enerji ithalatına olan ihtiyacı düşürerek ülkenin enerji bağımsızlığına katkıda bulunur ve küresel fosil yakıt fiyat dalgalanmalarından etkilenme riskini minimize eder.⁴

Dolaylı Çevresel Faydalar ve Sürdürülebilirlik Potansiyeli:

GES’in doğrudan etkisi, fosil yakıt kullanımını ortadan kaldırarak net sıfır emisyonlu elektrik üretmesidir.³ Ancak bununla birlikte, güneş enerjili sulama sistemlerinin su verimliliğini artırması ⁶, agrofotovoltaik sistemlerin arazi kullanımını optimize etmesi ve bitki sağlığını iyileştirmesi ²⁰, seralarda hastalık ve zararlıları azaltarak kimyasal kullanımını düşürmesi ⁸ gibi dolaylı faydalar da söz konusudur. Bu çok yönlü katkılar, GES’in tarım ve sera sektöründe sadece enerji maliyetlerini düşürmekle kalmayıp, aynı zamanda ekosistem sağlığını ve tarımsal uygulamaların genel sürdürülebilirliğini de iyileştiren stratejik bir yatırım olduğunu ortaya koymaktadır.

• Su Tasarrufu: Güneş enerjili sulama sistemleri, suyun bitki köklerine direkt ulaşmasını sağlayan damla sulama gibi yöntemlerle entegre olarak su israfını önler ve su kullanımını optimize eder.⁶ Bu, su kaynaklarının korunmasına ve sürdürülebilir tarım uygulamalarına katkıda bulunur.
• Toprak Sağlığı ve Biyoçeşitlilik: Agrofotovoltaik sistemler, aynı toprak parçası üzerinde hem elektrik üretimi hem de tarım yapılmasını sağlayarak arazi kullanım verimliliğini artırır.²⁰ Panellerin sağladığı gölge, bazı bitkiler için su ihtiyacını azaltabilir ve aşırı ısınmayı önleyebilir, bu da ekosistem üzerindeki baskıyı hafifletebilir.
• Daha Az Kimyasal Kullanımı: Güneş enerjisiyle aydınlatılan seralarda hastalık ve zararlıların görülme sıklığının azalması, kimyasal ilaç kullanımını azaltarak çevresel kirliliği önler.⁸

Ekonomik Faydalar ve Verimlilik Artışı:

GES’in uzun vadeli ekonomik avantajları (düşük işletme maliyeti, hızlı amortisman süresi, enerji fazlasının satışı) ve devlet teşviklerinin varlığı, başlangıçtaki yüksek yatırım maliyetine rağmen çiftçiler ve yatırımcılar için cazip bir seçenek sunmaktadır. Bu durum, çevresel faydaların yanı sıra somut finansal getirilerin, yenilenebilir enerjiye geçişi hızlandıran temel faktörlerden biri olduğunu doğrulamaktadır.

• Enerji Maliyetlerinde Düşüş: GES, çiftçilerin elektrik ve yakıt maliyetlerini önemli ölçüde düşürür, hatta sıfıra indirebilir.³ Bu tasarruf, çiftçilerin ürün maliyetlerini azaltmalarına ve rekabet güçlerini artırmalarına yardımcı olur.
• Uzun Vadeli Yatırım Getirisi: GES sistemlerinin kurulum maliyeti yüksek olsa da, 5-7 yıl gibi kısa amortisman süreleri ² ve 25-40 yıla varan kullanım ömrü ², uzun vadede önemli tasarruflar ve gelir elde etme potansiyeli sunar.³ Bu, tarım işletmelerinin enerji fiyat dalgalanmalarına karşı daha dirençli olmasını sağlar.
• Operasyonel Bağımsızlık: Şebeke elektriği olmayan veya kesintilerin sık yaşandığı kırsal bölgelerde, GES sistemleri enerji bağımsızlığı sağlayarak tarımsal faaliyetlerin kesintisiz devamlılığını güvence altına alır.⁴ Bu, özellikle sulama gibi kritik süreçlerde verim kaybını önler.
• Düşük Bakım Maliyetleri: Güneş enerjisi sistemleri, uzun yıllar boyunca düşük bakım gereksinimleriyle öne çıkar, bu da işletme giderlerini daha da düşürür.⁴

Türkiye ve Dünyadan Başarılı Uygulama Örnekleri

Agrofotovoltaik sistemler, aynı arazi üzerinde hem tarım hem de enerji üretimi yapılmasına olanak tanıyarak arazi kullanım verimliliğini artırmakta ve gıda-enerji güvenliği sorununa yenilikçi bir çözüm sunmaktadır. Bu sistemler, gelecekteki sürdürülebilir tarım modelleri için büyük bir potansiyel taşımaktadır. Geleneksel tarım arazileri ile enerji santralleri arasında arazi rekabeti yaşanabilir. Agrofotovoltaik sistemler ¹, bu rekabeti ortadan kaldırarak aynı alanda iki temel ihtiyacı (gıda ve enerji) karşılamaktadır.

Türkiye’den Örnekler:

Türkiye, güneş enerjisi potansiyeli yüksek bir ülke olarak, tarım ve sera sektöründe GES uygulamalarına hız vermektedir.

• Ayaş Tarım GES Projesi: Türkiye’nin ilk agrofotovoltaik tarım atılımı olarak öne çıkan Ayaş Tarım GES projesi, İstanbul Beykoz’daki Komşuköy’de hayata geçirilmiştir.²¹ ODTÜ Güneş Enerjisi Uygulama ve Araştırma Merkezi (ODTÜ-GÜNAM) liderliğinde geliştirilen bu proje, açık alandaki bir tarım arazisi üzerine kurulan güneş takip sistemli 122 kWp kapasiteli çift yüzlü (bifacial) panellerle hem tarım hem de enerji üretimini birleştirmektedir.²² OXOTRACKER tarafından geliştirilen yerli güneş takip sistemi, panelleri güneşin hareketine göre yönlendirerek enerji verimliliğini artırmaktadır.²² Bu proje, üniversite, sanayi ve tarım sektörlerinin iş birliğiyle gerçekleşmiş olup, Türkiye’nin yeşil enerji hedeflerine ulaşmasına büyük katkı sağlamaktadır.²² Bu tür projeler, teknoloji transferinin ötesinde, yerel inovasyon ve üretimin teşvik edilmesi anlamına gelmektedir.
• Varnet Cam Sera (Antalya): Topraksız tarıma yönelik cam sera üretimi yapan Varnet, CW Enerji ile iş birliği yaparak kendi enerjisini üreten bir cam sera sistemi kurmuştur. Sera üzerine kurulan 10 kW gücündeki öz tüketim GES ile seranın enerji ihtiyacı güneşten karşılanmaktadır. Bu proje, yılda ortalama 11.63 ton CO2 emisyonunu azaltma potansiyeli taşımaktadır.¹⁹ Tamamen geri dönüştürülebilir alüminyum alaşımla inşa edilen bu seralar, minimum karbon ayak izi hedefiyle tasarlanmıştır.¹⁹
• Güneşköy GÜNSERA Sistemi (İç Anadolu): İç Anadolu’nun soğuk iklimine uygun olarak geliştirilen Güneşköy GÜNSERA projesi, birçok güneş sistemini bir arada kullanarak özgün bir sera modeli sunmaktadır. Bu projede, güneşle sera ısıtması ve kurutma sistemi, yeraltı termal güneş enerjisi deposu, güneş elektriği ve güneşle aydınlatma/sulama sistemleri gibi yenilikler ilk kez denenmektedir.²³ Amaç, düşük emisyonlu, ekonomik ve ekolojik bir sera modeli geliştirerek her mevsim üretim yapabilme olanaklarını artırmaktır.²³

Dünyadan Örnekler:

Agrivoltaik sistemler dünya genelinde de yaygınlaşmaktadır.

• Belçika — Solar Crop Projesi: Belçika menşeli VITO firması, 2019 yılından beri Solar Crop projesini yürütmektedir. Bu proje kapsamında, armut ağaçları ve ekili şeker pancarı alanlarının hemen üzerinde güneş panelleri bulunmaktadır.²¹
• Hırvatistan — Tatlı Su Havuzları Üzerinde Agrivoltaik Tesisler: Hırvatistan’da, eski devletten miras kalan tatlı su havuzlarının çoğu, göletler ve tarım arazileri üzerinde agrivoltaik tesisler geliştirilerek hem elektrik üretimi yapılmakta hem de balıklar karabataklardan korunmaktadır.²⁴

Bu başarılı uygulamalar, Türkiye’nin yenilenebilir enerji teknolojilerinde yerel kapasitesini geliştirdiğini ve bu alanda uluslararası rekabet gücünü artırma potansiyelini göstermektedir. Bu durum, sadece çevresel ve ekonomik faydalar sağlamakla kalmayıp, aynı zamanda stratejik bir ulusal kalkınma hedefiyle de örtüşmektedir.

GES Yatırımlarında Devlet Teşvikleri ve Sürdürülebilirlik Fırsatları

GES sistemlerinin ilk yatırım maliyetleri, özellikle küçük ve orta ölçekli çiftçiler için caydırıcı olabilir. Kırsal kalkınma destekleri, IPARD programları ve faizsiz krediler gibi devlet teşvikleri, başlangıç maliyetlerini düşürerek ve finansal riskleri azaltarak çiftçilerin ve yatırımcıların GES projelerine yönelmesini önemli ölçüde teşvik etmektedir. Bu destekler, sürdürülebilir tarım uygulamalarına geçişi hızlandıran kritik bir araçtır.

Türkiye’de tarım ve sera sektöründe GES yatırımlarını desteklemek amacıyla çeşitli devlet teşvikleri ve hibe programları bulunmaktadır:

• Kırsal Kalkınma Yatırımlarını Destekleme Programı (KKYDP): Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülen KKYDP, kırsal alanlarda GES kurulumuna %50’ye varan oranlarda hibe desteği sağlamaktadır.²⁵ Bu destek, tarımsal amaçlı yapıların çatısına veya belirli oranlarda araziye kurulacak GES projelerini kapsamaktadır. Örneğin, 2.000.000 TL’lik bir proje için 1.000.000 TL’ye kadar hibe alınabilmektedir.²⁵ Tüzel ve gerçek kişiler, sulama hizmetleri ve tarla içi sulama sistemlerinin elektrik enerjisi temini için rüzgar ve güneş enerjisinden elektrik üreten tesis yapımında proje sunabilirler.²⁷
• IPARD Programı: Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortaklaşa finanse edilen IPARD (Kırsal Kalkınma Programı), kırsal alanlarda yenilenebilir enerji yatırımlarına %50 ila %65 arasında hibe desteği sunmaktadır.²⁵ IPARD III Programı’nın (2021-2027) yeni başvuru çağrıları 2025 yılı için ilan edilmiştir.²⁹ Özellikle «Çiftlik Faaliyetlerini Çeşitlendirme ve İş Geliştirme» tedbiri kapsamında çatı üzerine kurulacak GES’ler için hibe almak mümkündür.²⁵
• Ziraat Bankası «Tasarruflu Sulama Kredisi»: Ziraat Bankası, Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS) kayıtlı çiftçilere güneş enerjili sulama sistemleri için %100 faiz sübvansiyonlu (faizsiz) kredi imkanı sunmaktadır. 5 milyon TL’ye kadar olan kredilerde faizin tamamı Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından karşılanmakta ve komisyon alınmamaktadır. Kredi vadesi 7 yıla kadar çıkabilmektedir.²⁵ Bu, çiftçilerin özkaynak koymadan modern sulama sistemlerine geçiş yapmasını kolaylaştırmaktadır.
• KOSGEB ve Diğer Kredi Destekleri: KOBİ’ler için sıfır faizli enerji kredileri mevcut olup ²⁸, Türkiye Sürdürülebilir Enerji Finansmanı (TurSEFF) ve Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) gibi kurumlar da yenilenebilir enerji projelerine çeşitli finansman ve destekler sağlamaktadır.²⁵ TurSEFF, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) kaynaklı olup, yenilenebilir enerji kredileri sunmaktadır.²⁵

Tarım ve Orman Bakanlığı, Kalkınma Ajansları, KOSGEB, Ziraat Bankası gibi farklı kurumlar tarafından sunulan çeşitli teşvik ve kredi programlarının bir arada bulunması, yatırımcılar için geniş bir finansman yelpazesi sunmakta ve GES yatırımlarının önündeki finansal engelleri azaltmaktadır. Bu durum, devletin sürdürülebilir tarımı ve yenilenebilir enerjiyi destekleme konusundaki kararlılığını göstermektedir. Bu kapsamlı yaklaşım, farklı ölçeklerdeki ve ihtiyaçlardaki çiftçilerin ve yatırımcıların uygun finansman kaynaklarına erişimini kolaylaştırmakta, böylece GES’in tarım ve sera sektöründe daha geniş kitlelere yayılmasını sağlamaktadır.

Bu teşvikler, GES yatırımlarının başlangıç maliyetini düşürerek ve finansal riskleri minimize ederek çiftçiler ve yatırımcılar için çok daha cazip hale getirmektedir. Uzun ömürlü ve düşük işletme maliyetli GES sistemleri, bu desteklerle birleştiğinde, tarım ve sera sektöründe sürdürülebilir bir geleceğin kapılarını aralamaktadır.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. GES kurulumu için hangi tür araziler uygundur?
   GES kurulumu için arazi tipi, çatı tipi, hibrit ve hatta su yüzeyi gibi farklı alanlar kullanılabilir.¹ Tarımsal arazilerde agrofotovoltaik sistemler, aynı alanda hem enerji üretimi hem de tarım yapılmasına olanak tanır.¹ Çatı tipi GES ise arazi işgalini ortadan kaldırır ve kurulumu daha kolaydır.¹
2. GES yatırımı ne kadar sürede kendini amorti eder?
   GES sistemleri, doğru bir lokasyonda kurulduğunda genellikle 5 ila 7 yıl içinde kendini amorti eder.² Bazı durumlarda bu süre 2 yıla kadar düşebilir.⁵ Sistemlerin ortalama kullanım ömrü 25 yılın üzerindedir, hatta 40 yıla kadar çıkabilmektedir.²
3. Tarım ve sera sektöründe GES’in başlıca kullanım alanları nelerdir?
   Güneş enerjisi, tarım ve sera sektörlerinde sulama sistemleri (PV pompalar, damla sulama), sera ısıtma, soğutma ve aydınlatma, tarım makinelerinin çalıştırılması, ambalaj/paketleme tesisleri ve soğuk hava depoları gibi birçok alanda kullanılabilir.³